Phương pháp làm bài văn nghị luận xã hội lớp 9 để đạt điểm cao

Trong đề thi ngữ văn kì thi tuyển sinh lớp 10 hàng năm, bài văn nghị luận xã hội chiếm tới 20 - 30% điểm của toàn bài. Trong khi đó rất nhiều em học sinh còn e ngại khi gặp dạng bài này vì nó yêu cầu phải có kiến thức về các vấn đề xã hội. Hãy cùng Sigma Books tham khảo phương pháp làm bài văn nghị luận xã hội lớp 9 cũng như những lỗi sai mà học sinh thường gặp phải.

Nghị luận xã hội là gì?

Nghị luận xã hội là phương pháp lấy đề tài từ các vấn đề xã hội, tin tức chính trị hay các quan điểm về đạo đức để làm nội dung bàn bạc nhằm làm sáng tỏ cái đúng – sai, tốt - xấu của vấn đề được nêu ra. Từ đó đưa ra những luận điểm thấu đáo về vấn đề được nghị luận cũng như những cách vận dụng nó vào trong đời sống.

Văn nghị luận xã hội luôn bám sát theo các vấn đề thực tế nên ngày càng phong phú với nhiều đề tài về tư tưởng, đạo lý, các sự việc, hiện tượng, đặc biệt là các vấn đề mang tính thời sự, cấp bách như các vấn đề về bảo tồn thiên nhiên, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường hay các đề tài về hội nhập, toàn cầu hóa.

Cách làm bài văn nghị luận xã hội lớp 9

Đề văn nghị luận xã hội lớp 9 thường có 3 dạng đề là:

Dạng 1: Nghị luận xã hội về một tư tưởng đạo lý.

Dạng 2: Nghị luận xã hội về một hiện tượng đời sống. Dạng nghị luận xã hội này thường có các từ khóa nhận biết như: Hiện nay, tại Việt Nam, ở nước ta…

Dạng 3: Nghị luận xã hội về một thông điệp hay ý nghĩa rút ra từ một đoạn trích của câu chuyện, bài văn, bài thơ…

Tham khảo: 4 cách rèn tư duy phản biện

Với mỗi dạng bài nghị luận xã hội lớp 9 trên, học sinh cần triển khai theo các luận điểm rõ ràng. Cụ thể, với kiểu bài nghị luận về tư tưởng, đạo lý, các em có thể triển khai thành các luận điểm chính như sau:

Luận điểm 1: Tìm các từ khóa xuất hiện trong tư tưởng, đạo lý và giải thích nghĩa của các từ khóa. Từ đó đưa ra ý nghĩa chung mà tư tưởng, đạo lý đó muốn thể hiện.

Luận điểm 2: Phân tích, đánh giá về tư tưởng đạo lý đó đúng hay không đúng, tốt hay xấu, có còn phù hợp với thời đại hiện nay hay không. Đồng thời đưa ra các luận điểm chứng minh lập luận của mình, giúp bài văn sâu sắc và thuyết phục hơn.

Luận điểm 3: Bàn luận mở rộng và lật ngược vấn đề nghị luận. Nếu vấn đề là đúng đắn thì hãy đưa ra các mặt trái của vấn đề. Ngược lại, nếu vấn đề nêu ra là sai thì hãy lật ngược đề tài bằng cách đưa ra vấn đề đúng. Đây sẽ là chìa khóa giúp bạn chinh phục được điểm cao trong dạng bài này.

Luận điểm 4: Đưa ra các bài học nhận thức và thuyết phục gia đình, xã hội và những người xung quanh cùng hành động.

Với dạng bài nghị luận xã hội về một hiện tượng đời sống. Các bạn học sinh có thể triển khai theo các ý chính sau đây:

Luận điểm 1: Nêu ra thực trạng của hiện tượng được đề cập đến trong đề bài. Hiện tượng đó diễn diễn ra ở đâu, xuất hiện vào lúc nào, quy mô của hiện tượng đó ra sao, ai là người gây ra hiện tượng đó…

Luận điểm 2: Lý giải nguyên nhân khiến hiện tượng đó xảy ra. Thông thường sẽ có hai nguyên nhân là do tác động từ bên ngoài (nguyên nhân khách quan) và tác động từ nội tại bên trong (nguyên nhân chủ quan).

Luận điểm 3: Đánh giá hậu quả, kết quả mà hiện tượng đó gây ra. Một hiện tượng xã hội dù tốt hay xấu cũng sẽ tạo nên những kết quả hay hậu của nhất định. Vì thế khi làm văn nghị luận xã hội lớp 9 dạng bài này, cần đánh giá những hậu quả, kết quả mà hiện tượng xã hội đó để lại.

Luận điểm 4: Đưa ra giải pháp. Nếu hiện tượng xã hội đó gây ra hậu quả thì cần đưa ra giải pháp khắc phục. Còn nếu gây ra kết quả tích cực thì cần khuyến khích, cổ vũ và khích lệ phát triển.

Xem thêm: Các biện pháp tu từ và tác dụng

Các thao tác lập luận nên sử dụng trong văn nghị luận xã hội lớp 9

Trong đoạn văn nghị luận xã hội lớp 9, có 6 thao tác lập luận mà các em học sinh có thể sử dụng đó là:

- Thao tác lập luận giải thích: Cắt nghĩa một sự vật, hiện tượng để người đọc hiểu rõ và hiểu đúng vấn đề

- Thao tác lập luận phân tích: Chia nhỏ đối tượng cần lập luận thành nhiều yếu tố bộ phận để đi sâu và xem xét một cách toàn diện

- Thao tác lập luận chứng minh: Dùng những bằng chứng chân thực, đã được thừa nhận để chứng minh luận điểm.

- Thao tác lập luận so sánh: Làm sáng tỏ đối tượng đang nghiên cứu bằng các so sánh các mối tương quan với đối tượng khác.

- Thao tác lập luận bình luận: Nhận xét, đánh giá về một vấn đề và chứng tỏ được ý kiến nhận định, đánh giá là xác đáng

- Thao tác lập luận bác bỏ: Nêu ý kiến sai trái, sau đó phân tích, bác bỏ, khẳng định ý kiến đúng

Xem thêm: Cách học thuộc văn nhanh giúp hiểu lâu nhớ sâu

Một số lưu ý để đạt được điểm cao khi làm bài văn nghị luận xã hội

Mở đầu bài văn cần có câu chủ đề nêu bật được vấn đề, nội dung của toàn bài.

Trình bày bài viết theo đúng các cấu trúc của một đoạn văn như lập luận, diễn dịch, quy nạp hay tổng - phân - hợp.

Tránh tuyệt đối các lỗi về chính tả, thiếu cấu trúc câu hay viết lan man, dài dòng gây mất thời gian dành cho những phần bài khác trong đề thi.

Tránh các lỗi câu văn rời rạc, chưa có sự liên kết mạch lạc và khoa học

Trong bài nên đưa ra từ 2 đến 3 dẫn chứng cụ thể để chứng minh cho luận điểm. Không nên đưa ra các dẫn chứng quá cũ, hay dẫn chứng quá chung chung, thiếu sức thuyết phục.

Đặc biệt, trong bài văn nghị luận xã hội lớp 9, không nên thể hiện rõ thái độ, quan điểm cá nhân, đồng tình hay bất bình trước hiện tượng đời sống, quan điểm, đạo lí,...

Nên tham khảo những bài văn nghị luận xã hội hay lớp 9 và rèn luyện kỹ năng viết nghị luận xã hội thường xuyên.

Cách đạt điểm cao văn nghị luận xã hội lớp 9

Để giúp các bạn đạt được điểm cao hơn khi làm văn nghị luận xã hội, chúng tôi sẽ chia sẻ một số bí quyết như sau: 

Nắm được dạng bài nghị luận xã hội

Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo thường đưa ra các định hướng ra đề theo hướng mở nhằm đánh giá được năng lực và phân loại trình độ của học sinh. Đặc biệt là các đề văn ở mảng câu hỏi nghị luận xã hội sẽ giúp học sinh có khả năng vận dụng được những hiểu biết thực tế vào bài viết của mình. 

Tuy nhiên trong thời gian vừa qua vẫn có nhiều thí sinh bị lạc đề, lan man…Chính vì thê, việc xác định được dạng đề thi nghị luận sẽ rất cần thiết để tránh cho thí sinh đi lạc hướng và làm sai đề. Mỗi thí sinh sẽ cần phải đọc kỹ đề bài và chú ý những từ ngữ dạng bài văn. Hiện nay, chúng ta thường bắt gặp 2 kiểu đề nghị nghị luận về một tư tưởng, đạo lý và nghị luận về một hiện tượng đời sống xã hội.

Lập dàn ý chi tiết theo bố cục của từng dạng đề nghị luận

Sau khi các bạn đã xác định được kiểu, dạng đề nghị luận thì chúng ta phải bắt tay nhanh vào việc lập dàn ý. Việc lập dàn ý đầy đủ sẽ giúp các bạn phải nắm được bố cục chung của bài văn nghị luận cần triển khai theo hướng gì. Nếu như nghị luận về một tư tưởng đạo lý thì thường đề cập tới những vấn đề về đạo đức, lối sống. Còn lập luận về quan điểm sống của các nhà tư tưởng lỗi lạc hay các danh nhân nổi tiếng thì hay nhận biết qua những câu nói trực tiếp để trong ngoặc kép của các nhà tư tưởng, các danh nhân nổi tiếng hay là một câu thơ, một ý kiến trích dẫn trong tác phẩm văn học…

Bố cục làm văn nghị luận sẽ bao gồm: 

Phần mở bài: Các bạn phải giới thiệu khái quát tư tưởng, đạo lý cần nghị luận. 

Phần thân bài: Bắt đầu đi giải thích các từ ngữ, thuật ngữ, khái niệm. Sau đó, các bạn mới phân tích và chứng minh mặt đúng - sai của tư tưởng, đạo lý đó. Từ đó chỉ ra tầm quan trọng, tác dụng của tư tưởng, đạo lý đối với đời sống xã hội. 

Trong thân bài phải bình luận mở rộng vấn đề có thể là bác bỏ những biểu hiện sai lệch, khẳng định tính đúng đắn. Tất cả những bước trên ta phải có dẫn chứng đi kèm nhằm tăng tính thuyết phục cho người nghe, người đọc.

Phần kết bài cần đánh giá khái quát ý nghĩa tư tưởng đạo lý đã nghị luận và rút ra bài học nhận thức và hành động về tư tưởng đạo lý đó.

Tích lũy kiến thức xã hội cần thiết và nắm bắt thông tin

Nhiều giáo viên khi chấm bài làm của thí sinh đều cho rằng số rất ít thí sinh làm bài tốt ở câu nghị luận xã hội. Bởi lẽ, ở trường học, các em còn quá lệ thuộc vào cách học khuôn mẫu, thiếu tư duy, sáng tạo. Do vậy để đạt điểm cao, ngoài kiến thức được học tại trường, các em phải có lượng hiểu biết về xã hội. 

Thí sinh có thể ủng hộ hay phản đối một quan niệm nào đó song phải có khả năng lập luận sắc bén và cách hành văn trôi chảy, có sức thuyết phục. Văn nghị luận xã hội khác với nghị luận văn học ở chỗ nó là những kiến thức được tích lũy và lấy ra từ cuộc sống hằng ngày. Vì vậy, bạn cần sự tìm kiếm, học hỏi và nắm bắt thông tin nhanh chóng. 

Muốn vậy, các bạn cần phải khai thác thông tin trên đài, báo hoặc truyền hình hàng ngày và ghi chép lại những nhân chứng, bài học, tình huống hay và có ý nghĩa trong cuộc sốngđể làm tư liệu, dẫn chứng cho bài làm.

Biết cách quản lý thời gian

Một bài văn nghị luận xã hội thường yêu cầu về số lượng câu chữ trong bài. Nên khi làm bài, các bạn học sinh phải phân phối lượng thời gian làm bài sao cho phù hợp lý nhất, tránh viết dài dòng và sa vào kể lể, giải thích vấn đề không cần thiết. Trên cơ sở dàn ý đã lập ở trên, các bạn cũng cần luyện tập cách viết và trình bày sao cho ngắn gọn, mạch lạc và có tính thuyết phục cao nhất. Phân bổ thời gian viết đúng và viết đủ. 

Cách tìm dẫn chứng cho bài văn nghị luận

Để bài văn nghị luận được chứng minh một cách thuyết phục nhất cho các luận điểm của một bài văn nghị luận xã hội thì người viết phải sử dụng các dẫn chứng cụ thể, tiêu biểu về những người thật, việc thật. Tuy nhiên thực tế thì không phải ai cũng biết cách tìm dẫn chứng một cách tốt nhất. Dưới đây chúng tôi sẽ chia sẻ cho chúng một số kinh nghiệm trong việc sưu tầm tư liệu phục vụ cho đề văn nghị luận xã hội.

Các em có thể tìm dẫn chứng trong quá trình đọc sách báo, nghe tin tức trên các phương tiện thông tin đại chúng. Sau đó các em ghi lại những nhân vật tiêu biểu, những sự kiện và con số chính xác về một sự việc nào đó.

Sau một thời gian lựa chọn và tích luỹ cần chọn lọc, các bạn cần ghi nhớ và rút ra những bài học ý nghĩa nhất cho một số dẫn chứng tiêu biểu.

Các bạn cần nhớ rằng một dẫn chứng có thể sử dụng cho rất nhiều đề văn khác nhau. Nên việc quan trọng của bạn là phải có lời phân tích cho phù hợp với bài văn nghị luận của mình. 

Ví dụ: Các bạn có thể lấy dẫn chứng về Bác Hồ hay BillGates để minh họa cho đề bài về tinh thần tự học hoặc có thể minh họa cả cho đề bài về khả năng ý chí vươn lên trong cuộc sống hay bài học về sự thành công, hay tấm gương của lòng nhân ái...

Cần phát triển bài nghị luận xã hội theo hướng mở

Đề văn nghị luận xã hội hiện nay đa phần theo hướng mở nhằm phát triển được khả năng tư duy và lập luận của bản thân. Chính vì đề ra theo hướng mở nên sẽ góp phần phát huy trí thông minh, óc sáng tạo của học sinh trong việc học môn Ngữ văn rất tốt. Nên các em học sinh cần phát triển bài văn của mình theo hướng này. Không nên bó buộc luận điểm, luận cứ theo khuôn mẫu. Các bạn hãy tự mình đưa ra những luận điểm của mình và tự bảo vệ cho luận điểm đó là đúng. 

Cách hành văn nghị luận xã hội phải chặt chẽ và súc tích

Một bài văn nghị luận xã hội muốn thuyết phục được người đọc cần phải chặt chẽ, cô đọng nhất có thể. Nó phải đảm bảo 4 yếu tố sau.

- Lời văn, câu văn và đoạn văn trong bài phải được viết cô đúc, ngắn gọn.

- Các luận điểm phải được lập luận phải chặt chẽ. Câu trước câu sau không được ngược ý nhau.

- Lời văn mang đến cảm xúc trong sáng, lành mạnh. Không mang đến cảm xúc như nghị luận văn học nhưng phải có sự thuyết phục. 

- Trong bài văn phải có lối viết song song có khen, có chê, có đồng ý và có phản biện. Không nên viết kiểu quan điểm 1 chiều hay ngợi ca quá mức.

- Các đoạn văn không nên viết quá dài dòng cần ngắn gọn, rõ ý tạo cảm giác sắc sảo cho những lập luận. 

Phải rút ra được bài học nhận thức và hành động cần có trong văn nghị luận xã hội

Khi làm văn nghị luận xã hội, một trong những yêu cầu cần nhất là các bạn phải rút ra bài học gì cho bản thân. Do đó, người viết cần phải làm được những yêu cầu sau đây:

- Sau khi đã giải thích và chứng minh cho luận điểm thì cần chốt lại mình học được điều gì.

- Thông thường các bài học mà bạn nhận được phải là những bài học tốt và hướng đến cách sống tử tế hơn. 

- Bài học mà bạn nhận được mang giá trị và ý nghĩa gì trong cuộc sống. 

- Bạn học hỏi được những gì hãy dẫn chứng liên hệ cụ thể vào tất cả những việc mình đã và đang làm.

Một số đề nghị luận xã hội hay

Đề 1: “Thành công chỉ đến khi chúng ta cố gắng hết sức và không ngừng hoàn thiện bản thân mình”

Đưa ra quan điểm của bạn về câu nói trên.

Đề 2: “Ngưỡng mộ thần tượng là một nét đẹp văn hóa, nhưng mê muội thần tượng là một thảm họa”

Trình bày quan điểm của em về vấn đề trên.

Đề 3: “Không thầy đố mày làm nên”

Bạn có suy nghĩ gì về câu tục ngữ trên.

----------------------
SIGMA BOOKS - KHỞI TẠO GIÁ TRỊ TRI THỨC

Tầng 8, Toà nhà Toyota Thanh Xuân, 315 Trường Chinh, HN

http://sigmabooks.vn/

Liên hệ mua sách, làm CTV, đại lý

096 858 2838 - 088 858 8683

Tham khảo bài viết:

- Toán tiếng anh lớp 9

- Phương pháp nghe nhạc giúp tập trung học